Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bielsku Białej

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Renata Kawecka
Protokolant:	stażysta Beata Filipowska

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2017 r. w Bielsku-Białej

na rozprawie

sprawy z powództwa K. H., W. H., A. H. reprezentowanej przez matkę B. H. (1)

przeciwko M. H. (1)

o zachowek

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej na rzecz adwokata M. S. kwotę 3.600,00 zł plus 23 % podatku VAT tytułem kosztów nie opłaconej pomocy prawnej,

3.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej na rzecz adwokata K. P. kwotę 3.600,00 zł plus 23 % podatku VAT tytułem kosztów nie opłaconej pomocy prawnej.

Sędzia

Sygn. akt IC 221/16

UZASADNIENIE

Powód B. H. (2) wniósł o zasądzenie od pozwanego M. H. (1) kwoty 87.778,00zł tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2.06.2010r do dnia zapłaty oraz zwrot kosztów procesu. W uzasadnieniu podał, że jego matka S. H. sporządziła testament w formie aktu notarialnego w dniu 25.03.1998r.w którym powołała do spadku powoda, jednego z trojga rodzeństwa. W testamencie nałożyła na niego obowiązek wykonania zapisów i poleceń a to: przeniesienia własności niezabudowanej działki na rzecz siostry M. D., spłaty na rzecz M. D. kwoty 1.000,00zł, spłaty na rzecz M. H. (1) 25.000,00złi ustanowienie na rzecz M. H. (1) bezpłatnego użytkowania połowy nieruchomości stanowiącej działkę (...). Na mocy umowy darowizny z 16.06.2009r S. H. przeniosła na B. H. (2) własność zabudowanej budynkiem działki (...). Tym samym wszystkie przedmioty wchodzące w skład masy spadkowej zostały rozrządzone na rzecz pozostałych dzieci S. H. a to M. D. i M. H. (1). Natomiast powód został obciążony obowiązkiem spłat na rzecz brata i siostry. W związku z powyższym powodowi przysługuje skuteczne roszczenie o zachowek. Powód jest trwale niezdolny do pracy, w związku z tym przysługuje mu 2/3 wartości udziału spadkowego, jaki by mu przysługiwał. W skład spadku wchodzi nieruchomość stanowiąca działkę (...) zabudowaną budynkiem mieszkalnym której wartość wynosi 325.000,00zł. Do masy spadkowej weszła jeszcze niezabudowana działka nr (...) o wartości 70.000,00zł. Łącznie wartość spadku wynosi 395000,00zł, a powodowi przysługuje 1/3 x2/3x395.000,00ł = 87.777,76zł.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu podał, że zawisła sprawa jest wynikiem skomplikowanych relacji rodzinnych między powodem a pozwanym. Powód popadł w chorobę alkoholową dlatego też opieka nad matką spoczywała wyłącznie na pozwanym. Po śmierci matki bratowa nakłoniła brata do podejmowania czynności mających na celu zmuszenie powoda do podjęcia kroków mających na celu zbycie nieruchomości. Odnosząc się do roszczenia o zachowek pozwany podniósł, że powód nabył spadek w całości na mocy testamentu. W całości nabył nieruchomość gruntową (...). Testament zawiera zobowiązanie powoda w formie zapisu do przeniesienia na rzecz M. D. powyższej nieruchomości oraz zapłaty na jej rzecz 1000zł oraz na rzecz pozwanego 25.000,00zł. Zapisu tego pozwany nie wykonał, a co do zakresu jakim jest związany znajduje zastosowanie art. 998 k.c. Powód jest właścicielem nieruchomości a w związku z faktem, że zapisy przekraczają wartość spadku nie jest nimi obciążony. Otrzymał więc stosowny ekwiwalent, którego rekompensatą mógłby być zachowek.

Dodatkowo pozwany podał, że toczy się w Sądzie Okręgowym w Bielsku-Białej sprawa z powództwa powoda i jego żony o zwrot nakładów na darowaną mu nieruchomość.

Wniósł o zawieszenie niniejszej sprawy do czasy jej ukończenia z uwagi na dopuszczenie w tej sprawie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 8.12.2011r Sąd zawiesił postępowanie do czasu ukończenia sprawy IC 357/10. ( k-80).

Powód B. H. (2) zmarł w dniu 9.07.2012r.

Postanowieniem z dnia 30.08.2012r Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej stwierdził, że spadek po powodzie B. H. (2) nabyły wdowa B. H. (1) oraz dzieci K. H., W. H. i A. H.. ( k-113)

Postanowieniem z dnia 21.09.2016 r. Sąd podjął zawieszone postępowanie (k-146).

B. H. (1) oraz dzieci K. H., W. H. i A. H. wstąpiły do sprawy w charakterze powódek.

W piśmie procesowym z dnia 16.11.2016r. ( k-178) powódka B. H. (1) cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia.

Powódki K. H., W. H. oraz działając przez matkę A. H. wniosły o zasądzenie na ich rzecz kwot po 2.740,74zł wraz z odsetkami od 2.06.2010r.

W uzasadnieniu podały, że w skład majątku stanowiącego substrat zachowku wchodzą dwie nieruchomości – obj. (...) o wartości 70.000zł jako majątek spadkowy oraz nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym (...) jako darowizna podlegająca doliczeniu o wartości 406.000,00zł pomniejszonej o nakłady w wysokości 124.000,00zł, a więc o wartości 352.000,00zł.

Wniosły o zawieszenie postępowania do czasu ukończenia sprawy z wniosku siostry pozwanego M. D. o zasiedzenie własności nieruchomości (...) obj. KW (...).

Postanowieniem z dnia 12.01.2017r. Sąd umorzył postępowanie z powództwa B. H. (1) wobec cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia oraz zawiesił postępowanie do czasu ukończenia sprawy z wniosku M. D. o zasiedzenie nieruchomości prowadzonej przed Sądem Rejonowym w Bielsku-Białej sygn. akt IINs221/18 (k-194).

W związku z treścią powyższego postanowienia powódki K. H., W. H. i A. H. w piśmie procesowym z dnia 26.05.2017r (k-219) ostatecznie sprecyzowały żądanie pozwu wnosząc o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwot po 25.014zł , łącznie 75.042zł, wraz z odsetkami od dnia 2.06.2010r. do dnia zapłaty, oraz zwrot kosztów procesu. Podniosły że zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego w sprawie IINs 221/18 nieruchomość p.gr.(...) obj. KW (...) nie stanowi już substratu zachowku i nie może być uwzględniona przy jego oblicznaiu. Ponadto M. D. otrzymywała od matki środki pieniężne, tytułem spłat z nieruchomości. Wartość nieruchomości darowanej pozwanemu wynosi 406.000,00zł, po odjęciu nakładów w kwocie 124.000,00zł oraz dodaniu darowizny na rzecz M. D. w kwocie 55.691.00zł. substrat zachowku wynosi 337.691,00zł. Wysokość należnego B. H. (2) zachowku wynosi 75.042,00zł tj 1/3 x2/3 x337691,00zł.

Pozwany w piśmie procesowym z dnia 01.06.2017r (k-217) podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie. Dodatkowo podał, że w sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w Bielsku-Białej sygn. akt IC124/12 zapadł prawomocny wyrok na podstawie którego Sąd zobowiązał Skarb Państwa - (...) do wykupienia przedmiotowej nieruchomości za cenę 262.956,00zł. Po odjęciu zasądzonych nakładów na nieruchomość substrat zachowku wynosi 138.956,00zł. W rezultacie roszczenie powódek jest zawyżone ponad kwotę 10.293,04zł. Nie bez znaczenia jest także treść art. 1000 §1 zd. 2 i §2 k.c. a na rozprawie z dnia 9.11.2017r. (k-301) pozwany wskazał również na nadużycie prawa przez powódki (art. 5 k.c.)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

S. H. miała troje dzieci - B. H. (2), M. H. (2) i powoda M. H. (1). W dniu 25.03.1998r. S. H. sporządziła testament notarialny na podstawie którego powołał do całości spadku B. H. (2). Zobowiązała spadkobiercę, do przeniesienia tytułem zapisów własności niezabudowanej działki p.gr (...) o powierzchni 0,1850ha, (z której następnie w wyniku późniejszego podziału powstała dz (...)) położonej na terenie Gminy W. przy ul (...) na rzecz córki M. D. oraz do spłaty na rzecz jej dzieci –M. D. 1000,00zł i na rzecz M. H. (1) 25.000,00zł. S. H. poleciła także B. H. (2) ustanowienie na rzecz jej syna (pozwanego) M. H. (1) bezpłatnego użytkowania połowy nieruchomości obj. kw nr (...) W. na okres dwóch lat.

(akt notarialny Repertorium numer A (...) k- 19,wypis z KW (...) k-33-36, wypis z rejestru gruntów k-39, wypis i wyrys z panu k-40 )

W dniu 16.06.2009r. S. H. darowała powodowi M. H. (1) nieruchomość stanowiącą PGR (...) obszarze 0,0807ha zabudowaną budynkiem mieszkalnym nr (...) przy ul (...) w W.. S. H. obciążyła powoda obowiązkiem ustanowienia na jej rzecz oraz syna B. H. (2) dożywotniego i bezpłatnego użytkowania udziału wynoszącego ¼ części nieruchomości oraz sprawowania nad nimi opieki pielęgnacji w czasie choroby i sprawienia im pogrzebów.

(akt notarialny Repertorium A numer (...) k-20-23, odpis z księgi wieczystej numer (...) k-25, wypis z rejestru gruntów k-38, )

S. H. zmarła w dniu 26.12.2009r. Postanowieniem z dnia 2.06.2010r. sygn. akt IINs 923/10 Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej stwierdził, że spadek po zmarłej S. H. nabył na podstawie testamentu notarialnego z dnia (...) syn B. H. (2) w całości – wprost.

(postanowienie z dnia 2.06.2019r. k-18)

W budynku darowanym pozwanemu mieszkał brat B. H. (2) z żoną B. H. (1) i córkami. W trakcie małżeństwa dokonywali oni nakładów na nieruchomość, które zostały wycenione na kwotę 124.000zł. W 2007r. B. H. (1) wraz z córkami wyprowadziła się od męża. B. H. (2) był uzależniony od alkoholu, chorował na serce wskutek choroby był całkowicie niezdolny do pracy. Schorowaną matką opiekował się pozwany. B. H. (1) jak również powódki nie odwiedzały ani babci ani ojca. Po wyprowadzeniu się z domu B. H. (1) nie było żadnych remontów, budynek niszczał. Wcześniej, w latach 70 nakłady na nieruchomość robiła także M. D., zostały one jej zwrócone przez rodziców.

(orzeczenie lekarza orzecznika k- 24, zeznania świadka M. D. k-245,odręczne notatki k-225, zeznania H. J. k-245, J. D. k-246, zeznania pozwanego k-284-285, )

W dniu 16.12.2014r w sprawie IC 354/12 zapadł wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach zmieniający wyrok Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 9.05.2014r. Sąd Apelacyjny zasądził od M. H. (1) na rzecz B. H. (1) kwota 77.500zł wraz z odsetkami od dnia 6.10.2010r., na rzecz powódek K., W. i A. H. po 15.500zł wraz z odsetkami od 6.10.2010r. oraz zwrot kosztów procesu. Sąd Apelacyjny przyjął, że cała nieruchomość ma wartość 406.000zł a wartość nakładów na nieruchomość stanowi 124.000,00zł.

(akta sprawy IC 354/12 wyrok Sądu Apelacyjnego wraz z uzasadnieniem k- 983-984 i 993-1005)

Z powództwa M. H. (1) toczyła się sprawa przeciwko Skarbowi Państwa – (...) o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli. W dniu 20.11.2014r. zapadł wyrok na podstawie którego Sąd zobowiązał Skarb Państwa - (...) do wykupienia przedmiotowej nieruchomości za cenę 262.956,00zł. Wyrok jest uprawomocnił się w dniu 13.04.2015r. W związku ze złożoną skargą kasacyjną postanowieniem z dnia 25.07.2016r.Sąd wstrzymał skuteczność wyroku. Postanowieniem z dnia 20.04.2017r Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi. Nieruchomość nie została do chwili obecnej wykupiona.

( wyrok Sadu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia sygn. akr IC124/12)

Z powództwa siostry powoda M. D. toczyła się sprawa o zapłatę kwoty 79.116zł tytułem zachowku. W dniu 29.04.2015r. została zawarta przed Sądem Okręgowym ugoda na podstawie której powód zobowiązał się zapłacić na rzecz siostry tytułem zachowku kwotę 10.000zł oraz kwotę 1978zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

(ugoda zawarta przed SO w Bielsku-Białej w aktach IC 341/12, k-260)

W dniu 16.03.2017r Sąd Rejonowy w Biesku-Białej wydał postanowienia na podstawie którego stwierdził, że siostra pozwanego M. D. i jej mąż S. D. nabyli do majątku wspólnego przez zasiedzenie z dniem 27.09.1990r prawo własności nieruchomości niezabudowanej położonej w W. składającej się z dz (...) o pow. 12.a 72m2 obj KW (...). Nieruchomość ta była ujęta w testamencie S. H. jako jej majątek.

(postanowienie Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej IINs 1634/16 wraz z uzasadnieniem k-210 -214)

Przeciwko pozwanemu toczy się egzekucja komornicza z wniosku powódek oraz B. H. (1). Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Bielsku-Białej A. M. w dniu 21.06.2017r dokonał zajęcia wierzytelności przysługującej pozwanemu od (...) na rzecz B. H. (1) w kwocie 157.671,33zł, na rzecz K. H. i W. w kwocie po 35.489,24zł i A. H. 30.073,00zł.

(zajęcia wierzytelności k-296, 290, 291, 292)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów urzędowych i prywatnych, których prawdziwości strony nie kwestionowały. Sąd w całości dał także wiarę zeznaniom świadków i stron.

Sporna jedynie była w sprawie okoliczność dotycząca wpłat na rzecz M. D.. Powódki twierdzą, ze była to darowizna, M. D., że spłaty z tytułu nakładów. Biorąc pod uwagę datę i kwoty wpłat jak również określenie wpłat „spłata M. D. z domu” Sąd w całości dał wiarę w tej części M. D. i pominął w/w kwotę przy obliczaniu substratu zachowku.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 991 k.c. zstępnym oraz małżonkowi spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku na podstawie ustawy należy się zachowek w wysokości połowy udziału, a w sytuacji gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy 2/3 udziału jaki by mu przypadł.

Prawa uprawnionego do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, że nie można dowolnie rozporządzać swoim majątkiem z pominięciem najbliższych. W procesie o zachowek pozwanym bywa najczęściej spadkobierca testamentowy. Może nim być również spadkobierca ustawowy jeżeli został obdarowany przez spadkodawcę. Zgodnie z treścią art. 1000k.c. jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku., może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Poza sporem jest, że B. H. (2) był trwale niezdolny do pracy, a więc przypada mu 2/3 udziału jaki by mu przypadł. Poza sporem jest także, że po sporządzeniu testamentu pozwany został obdarowany przez matkę S. H. zabudowaną nieruchomością gruntową.

Zasadniczym elementem podstawy wymiaru zachowku jest czysta wartość spadku stanowiąca różnicę między wartością stanu czynnego a wartością stanu biernego spadku. Ustalenie składu spadku następuje według zasad określonych w art. 922 k.c., z tym jednak, że przy ustalaniu stanu biernego nie uwzględnia się zobowiązań wynikających z zapisów i poleceń oraz zobowiązań zachowków.

Konsekwencją ustalenia w trakcie procesu prawa własności nieruchomości niezabudowanej położonej w W. składającej się z dz (...) o pow. 12.a 72m2 obj KW (...) na rzecz M. D. jest brak tego składnika w majątku S. D. na dzień rozporządzania swoim majątkiem w drodze testamentu. Tym samym traci moc zapis odnoszący się do tej nieruchomości. Z uwagi na fakt, że był to jedyny majątek S. H. w dacie jej śmierci, w myśl art. 998 k.c. B. H. (2) jako spadkobierca testamentowy został zwolniony od wykonania zapisów i poleceń. („ Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.”)

Tak więc jedynym składnikiem majątkowym po zmarłej S. D. będącym podstawą do wyliczenia wysokości zachowku jest nieruchomość podarowana pozwanemu przez matkę. Sąd przyjął realną wartość tej nieruchomości – a więc kwotę 262. 956,00zł, za jaką ma nabyć nieruchomość (...). Nie można dla określenia majątku spadkowego przyjmować teoretycznej wartości określonej w innym postępowaniu przez biegłego, gdyż pozwany byłby wówczas wbrew dyspozycji art. 1000 k.c. zobowiązany do dopłaty do zachowku powódek z własnego majątku. Sąd podziela w tym zakresie stanowisko zawarte w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28.12.2012r IACa 1294/12 iż „należy przyjąć, że wartość nieruchomości stanowi cena uzyskana za nią przez spadkobiercę” .

Od powyższej kwoty należy odjąć kwotę 128.000zł z tytułu nakładów B. H. (2) i B. H. (1) na nieruchomość. Przy przyjęciu takiej kwoty nakładów bez odsetek wartość nieruchomości wynosi 138.956,00zł. Wartość zachowku dla każdej z powódek wynosi przy tak ustalonej wartości spadku po 10.293,04zł (138.956zł x1/3 x2/3x1/3 =10.293,04zł).

Należy mieć jednak na względzie, że zasądzona kwota nakładów na nieruchomość podarowaną pozwanemu jest powiększona o odsetki oraz koszty komornicze.

Nieruchomość darowana przez matkę stanowi jedyny majątek pozwanego. W związku z długotrwałym postępowaniem w sprawie pozwany nie miał możliwości spłaty powódek z tytułu nakładów. Postawieniem z dnia 25.07.2016r w sprawie IACa 220/15 została wstrzymana skuteczność wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach oddalającego apelację od wyroku nakazującego Skarbowi Państwa złożenie oświadczenia woli.

Powódki oraz B. H. (1) złożyły do komornika wnioski egzekucyjne i w dniu 21.06.2017r. komornik zajął wierzytelność należną powodowi od (...) na rzecz K. H. w wysokości 35.489,24zł, na rzecz W. H. 35.431,69zł, A. H. 30.073,00zł i B. H. (1) 167.671,33zł – łącznie na kwotę 268.607,71zł, więc wyższą niż ta jaką pozwany otrzymał.

Biorąc pod uwagę, że pozwany zapłacił na rzecz swojej siostry M. D. 10.000zł z tytułu zachowku w związku z zawartą ugodą oraz że uwagi na dokonaną na swoją rzecz darowiznę a także zasiedzenie własności nieruchomości objętej testamentem pozbawiony został możliwości dochodzenia kwoty 25.000zł z tytułu zapisu, należy uznać, że wskutek darowizny dokonanej przez matkę zamiast przysporzenia doznał uszczerbku w majątku osobistym.

Tym samym zasadne jest zastosowanie w niniejszej sprawie art. 5 k.c. i oddalenie powództwa z uwagi na zasady współżycia społecznego. Jak stwierdzono wyżej instytucja zachowku ma służyć skorygowaniu stosunków majątkowych miedzy spadkobiercami. W sytuacji gdy w efekcie naliczenia odsetek i kosztów komorniczych wartość czynna spadku przeszła na osoby uprawnione do zachowku, a obowiązanemu nie zostało już nic, nawet własny zachowek, nadużyciem prawa jest obciążanie go dodatkowo obowiązkiem spłat, którym nie jest w stanie podołać.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej Sąd orzekł na podstawie §19 i§ 21w związku z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16.12.2003r w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Sędzia: